TWEE SCHILDERIJEN VAN JAN FRANS PORTAELS
Thea-Warrior
Via de Regentschapsstraat lopen we langs de hoofdingang van de Musea naar het Koningsplein. Godfried van Bouillon staat er fier te wezen op zijn sokkel. Als Hertog van Neder-Lotharingen, waartoe Brabant behoorde, en als leider van de Eerste Kruistocht is hij een 'grote' figuur uit het verleden van het huidige België. Met een leger van 100.000 man verovert hij de stad Jeruzalem. Het web verhaalt dat de inwoners worden blootgesteld aan plunderingen, moorden, verkrachtingen en vernielingen: een bewuste strategie van terreur om de vijand van angst te verlammen. Tja, bijna tien eeuwen later wenden sommigen zich nog tot deze middelen.
Achter Godfried verrijst als een Grieks-Romeinse tempel de Sint-Jacob-op-de-Koudenbergkerk. Intrigerend omdat de aartshertogen Albrecht en Isabella op de Koudenberg hun paleis hebben gehad. We beklimmen de trappen en gaan naar binnen. Het is een lichte, ruime, wat sober aandoende kerk met een brede middenbeuk.
Aan het plafond hangen enkele Belgische vlaggen. Het web weet te vertellen dat de kerk nu tot het legerbisdom behoort en dienst doet als Koninklijke parochiekerk. In de 20ste eeuw zijn er heel wat koninklijke doop- en rouwdiensten gehouden. Zelfs een rouwmis na het overlijden van koning Boudewijn.
Het is na vieren en eigenlijk ben ik wandel- en kijkmoe. Ik loop naar voren en zie links naast de viering in een deel horend bij de zijbeuk een enorm schilderij hangen van de kruisiging van Jezus. Het betreft het moment waarop Hem in zijn zijde een lanssteek wordt toegebracht om te zien of hij daadwerkelijk is gestorven. In de schilderijlijst staat 'CONSUMMATUM EST' ofwel 'HET IS VOLBRACHT'. Hm, dit zijn de laatste woorden van Jezus aan het kruis.
Linksonder bevindt zich een groepje familieleden. Wie zijn het? Moeder Maria met de donkerblauwe mantel is duidelijk. De anderen roepen vragen op. Staat Maria Magdalena centraal tussen de man in het groen en Moeder Maria? Lijkt vrij logisch. Maar misschien is dit Maria van Klopas, een zus van Moeder Maria. Is de man in het groen Klopas? En die jongen rechts is dat Johannes? Mogelijk staat Maria Magdalena, wat statig teruggetrokken, met een rode omslagdoek om, aan de linkerkant van het schilderij? De vragen blijven buitelen, het is verwarrend. De boot met het beeld in Maria-Magdalena-kleuren in de Onze-Lieve-Vrouw-ter-Zavelkerk is mede debet aan mijn onrust. En daar... helemaal links, dat meisje... is dat Sara? Ze wendt zich af van de kruisigingsscène. Stel dat het inderdaad haar vader is die daar hangt!
Welke kennis wordt in dit schilderij in deze kerk van de hoge adel van België, gesuggereerd.
Het is Jan Frans Portaels (1818-1895), een generatiegenoot van Louis Gallait (1810-1887), die het enorme doek in 1886 heeft geschilderd. Wat beduusd loop ik terug naar mijn echtgenoot die achterin de kerk is gaan zitten. In het voorbijgaan zie ik aan de andere kant van het transept, tegenover het eerste schilderij, nog een enorm schilderij hangen. Ben gewoon te moe: het is goed zo.
Als ik naar buiten wandel, is mijn man met zijn rugzak bezig. Omkijkend valt me de reclamebanner op: Concert 17.00-18.00 CANTATES J.S. BACH. Ik loop terug. Het concert wordt uitgevoerd door het Koor en Orkest van de Kapel van de Miniemen.
In de witte cirkel rechts staat 'vrije toegang'. Lijkt me heerlijk... zitten en luisteren. Ik slaak een zucht van verlichting. Bij binnenkomst waren er inderdaad in de viering musici aan het oefenen.
Gewoon even pauze houden. We wandelen samen naar buiten en zetten ons neer op het terras van Château Moderne. Loom iets drinken met een schitterend uitzicht over de Kunstberg. Iets voor vijven zijn we terug in de kerk. Verbaasd kijk ik rond; niks, niemendal.
Ik loop naar de banner en pak een flyer van de stoel ervoor. Oef, het concert is morgen... zondag. Dat staat ècht niet op de banner! Teleurgesteld wandel ik verder de kerk in: 'Nog even het andere grote schilderij bekijken!'
En passant fotografeer ik enkele forse beelden. De heilige Petrus met zijn sleutel en haan herken ik, de andere drie niet: 'Vreemd, daar moet ik nog eens nader op studeren.'
'VENITE AD ME' - KOMT TOT MIJ - staat boven het schilderij in het rechtertransept. Opnieuw woorden van Jezus. Aan de linkerkant zit een jonge vrouw op een rots of zandheuvel. De afbeelding heeft alles weg van een schipbreuk. Een koning buigt voor haar, een priester wijst naar haar. Alle aanwezigen lijken op weg naar haar. Ik word duizelig: 'Serieus!? Op weg naar een vrouw!?'
Ik ken dit verhaal, deze legende, niet: 'Wie is deze vrouw?'
Observaties en vragen dwarrelen door elkaar: Het wit-wapperende doek lijkt een zeil te zijn. De staander gelijkt de mast van een schip. Het dwarshout... de ra! Zó hoog? Is dit Maria-Magdalene gekleed in de violette tint van het kroonchakra?
Op de achtergrond vaag een regenboog. Het laatste oordeel? Hangen er doeken aan de staander? Stellen die God-de-Vader voor? Jezus!? Er vliegen twee witte duiven... één-als-Heilige-Geest kan ik me nog voorstellen. De naderende mensen vormen een sociaal en internationaal gemengde groep... de kleuren zijn schitterend.
Verwonderd verlaat ik hoofdschuddend de kerk. Ook dit enorme doek is door Jan Frans Portaels geschilderd... in 1885.
Wie heeft destijds de opdracht tot het maken van deze schilderijen gegeven?
Bronnen
- Godfried van Bouillon. Op 15 juli 2022 van https://nl.wikipedia.org/wiki/Godfried_van_Bouillon
- Jan Frans Portaels. Op 15 juli 2022 van https://nl.wikipedia.org/wiki/Jan_Frans_Portaels
- Schrever, Rudi (9 november 2021). De kerk van Sint Jacob op de Coudenberg.
Op 23 juli 2022 van https://historiek.net/de-kerk-van-st-jacob-op-de-coudenberg/40121/
- Sint-Jacob-op-de-Koudenbergkerk. Op 16 juli 2022 van https://nl.wikipedia.org/wiki/Sint-Jacob-op-Koudenberg
---> 353 MEERDERE MARIA MAGDALENA'S - Allegorieën