DE OPTISCHE ILLUSIES VAN HIPPOLYTE
Thea-Warrior
Achter het ludieke gebouwtje met de uit- ingang van de parkeergarage bevinden zich de toegangsdeuren van het vrijetijdscentrum Warandepoort.
Eenmaal binnen moet ik echt even stilstaan om me te oriënteren. Van de relatieve rust en ruimte op de Markt komen hier honderden stimuli op me af: brochures, folders en kaarten; zonnige natuuropnamen; bewegende beelden en historische uitweidingen. Sint-Hubertus en de nodige edelen staren me aan. Ik dwaal wat rond... in Tervuren hoeft niemand zich te vervelen.
Bij een balie word ik vriendelijk verwezen naar de tentoonstelling: "Nee, er wordt geen toegang geheven; het is gratis!"
Bijna hoog loop ik tegen een schilderij op. Geschilderd rond 1873 door Guillaume Vogels (1836-1896) . De man wiens werk me zo nieuwsgierig maakt, staat tegen een muur geleund. Nonchalant een pijp in zijn mond. Hij schetst in de openlucht. Ten voeten uit: HIPPOLYTE BOULENGER.
Een vriendelijk vrouw vertelt dat er een catalogus te koop is: "Bij de balie!" Ik keer op mijn schreden terug. Slechts 5 euro kost het ledenblad Melijn nummer 3 uit 2021 van De Vrienden van de School van Tervuren.
Voor een eerste indruk wandel ik een keer rond. Het schilderij 'De Haagbeukendreef' uit 1872 door Hippolyte hangt er niet; wel een kopie op canvas van ware grootte. Het schilderij uit 1874 met hetzelfde onderwerp van Willem Roelofs (1822-1897) hangt ernaast. De afmetingen verschillen nogal: 130,5 x 93 cm en 44 x 27,5 cm. Logisch, dat het kleinere schilderij van Willem Roelofs op het affiche van de tentoonstelling flodderiger lijkt.
Even later moet het een vreemd gezicht zijn; een oudere dame die steeds links van een schilderij op de grond hurkt en dan langs het schilderij omhoog kijkt. HET IS WAAR... IN ELK SCHILDERIJ VAN HIPPOLYTE ZIT EEN AFBEELDING VERBORGEN!
Bij het schilderij van de Haagbeukendreef kan ik niet links van de afbeelding hurken, dan zou ik met mijn achterste door de muur heen moeten. Gelukkig hoeft dit ook niet, want de optische illusie in dit schilderij heb ik in Doornik al gefotografeerd!
Ik pak het onhandig aan. Vanuit mijn gehurkte positie fotografeer ik de schilderijen, maar in het meegenomen schrift noteer ik niet wat de dubbele afbeelding inhoudt. Met de idee de foto's thuis nog eens goed te bekijken ben ik tevreden. Later zal ik erachter komen dat de foto's dan wel goed moeten zijn! Sommige foto's hebben last van de weerschijn van daglicht uit de grote ramen. De schilderijen van de andere schilders bekijk ik gewoon. Op een enkel uitzondering na zijn het sfeervolle, rake landschappen.
Waarom ik vergeet de schilderijen van Hippolyte frontaal te fotograferen? Geen idee, hoewel... ik ben daar - geloof ik - enkel voor mezelf. Ik speel niet met de idee ooit over deze schilderijen op Levendweb te verhalen. De onachtzaamheid zal me de komende nacht een paar keer wakker schudden.
Wat is er van 'mijn Hippolyte' allemaal bekijken? Naast het schilderij door Guillaume Vogels hangt 'Hengelaars in een bosrijk rivierlandschap' uit 1863.
In de catalogus staat: 'Boulenger borstelt hier in al zijn gedrevenheid en onstuimigheid rosse bomen en bosjes tegen een hemel vervuld van wind en wolken, fors, weelderig in rijke en gedurfde toonwaarde met al zijn kracht van gedurfde landschapsschilder.'
Ook wordt de erudiete kunstcriticus Camille Lemonnier aangehaald. Vrijwel direct in het begin is hij reeds een bewonderaar van het werk van Hippolyte. Na de dood - in 1874 - van Hippolyte memoreert hij dat de verflagen in de vroege werken reeds met een exact gevoel voor de toonwaarden op doek waren gebracht en dat er achter de werken een temperament vol pittigheid schuilging: "zoals men er in België tot dan toe nog geen had gezien".
Ach, die brave Hippolyte met zijn dwalende schele oog! Terwijl zich aan de linkerkant een monsterachtig grote kop toont, lijkt in het midden een jongen op een verhoging te staan. Helemaal rechts lijkt een jongeman de boomstam vast te houden. Rechtsboven loopt in de lucht een boerin met een witte kap. Onder haar linkerarm een bos takkehout. Ik kan er van alles bij bedenken: een overleden moeder, een jongen die de wereld bedreigend op zich af ziet komen. Laat ik het verder laten...
Klik op de afbeelding voor een vergroting en info.
Net voor 'De Haagbeukendreef' hangt 'Dreef Tervuren'. Waarschijnlijk een studie van rond 1872 voor 'De Haagbeukendreef'. De catalogus meldt dat het paneel waarop het doek is gemaroufleerd 30,5 x 44,5 cm meet. Schilder Hippolyte zou hebben geëxperimenteerd met het vermengen van roestkleurige groentonen op een achtergrond met rosachtig gouden nevelwaas.
Wat een liefdevolle, romantische beschrijving! Wat de optische illusie betreft: linksonder lijkt iemand op de bosgrond te zitten, maar het is ook of er iemand met een smal gezicht en een vrij donkere, brede en hoge muts uit de bosgrond omhoog komt. De beelden switchen als het ware.
Iets verderop hangt 'Boszicht', een olieverf op doek van rond 1868. Volgens de catalogus heeft Hippolyte getracht zijn kleur- en lichtbeleving vluchtig weer te geven. Ik ben weg van de groengrijsblauwe tinten. De optische illusie is tamelijk groot en bevindt zich in het midden van het schilderij: een wat oudere man die voorover buigt en iets bekijkt of gaat poten.
Het volgende doek dat ik fotografeer is 'Kersenbomen bij Tervuurse hoeve' van rond 1867. De catalogus meldt dat in dat jaar de tijd nog niet rijp is voor de coloristische en poëtische vertolking door Hippolyte. Voor de leden van de Saloncommissies is hij met deze frisse en gloedvolle onstuimigheid van de herfst nog te uitbundig en buitensporig. Dat zijn werk veel discussie oproept en dat slechts enkelen hem schijnen te begrijpen, tast het gemoed van Hippolyte aan. Soms voldoet het resultaat voor hemzelf niet. Zijn vrienden Camille van Camp en Alphonse Asselberghs steunen hem. Zijn verloving met Léonie Du Pré doet hem goed, toch zoekt hij zijn toevlucht ook in de alcohol.
De optische illusie!? Rechts en links lijken twee donkerbelijnde gezichten in de oren te fluisteren van een zeer, zeer groot gezicht centraal in de afbeelding. Het hoofd is aan de bovenkant open naar 'de hemel' toe of zit er een wit verband omheen? Is het een verborgen zelfportret? Geeft hij bij zijn oren het gefluister van de critici weer?
Klik op de afbeelding voor een vergroting en info.
Het laatste schilderij van Hippolyte dat ik op deze tentoonstelling gehurkt kan bekijken, draagt een titel welke hij in 1869 zelf eraan heeft gegeven: Crépuscule. Via het woordenboek kom ik op: schemering, deemstering, tweelicht, schemer. Met name 'tweelicht' spreekt me aan. Ik kijk en kijk, kijk nog eens en loop wat gefrustreerd weg, immers ik zie niks bijzonders. Na een tijdje hurk ik opnieuw bij het schilderij neer en dan is het alsof de wereld plots 'boem' zegt. De optische illusie ligt op haar kant; het donkere deel van het schilderij verbeeldt een Afrikaans beeldhouwwerk: een gezicht van glad zwart hout. De oever in het schilderij vormt de lange, smalle neus.
De catalogus laat bij dit schilderij de schrijver Maurits Wijnants spreken over de artistieke identiteitscrisis van Hippolyte in genoemd jaar, en dat de kunstenaar het stadium van de analyse en de realistische beschrijving achter zich laat. Volgens Maurits Wynants brengt Hippolyte in elk nieuw schilderij de emotie tot uitdrukking die eraan ten grondslag ligt.
Het is goed, in Tervuren heb ik de bevestiging van mijn ideeën gezocht en gevonden. De optische illusies in de schilderijen van Hippolyte Boulenger liggen beslist ten grondslag aan de magische uitstraling van zijn werk. In het reactieschrift van De Vrienden van de School van Tervuren noteer ik te hebben genoten van de visuele illusies in de schilderijen van Hippolyte Boulenger. Stille hoop op een tentoonstelling met deze invalshoek!
Dan komt de voorzitter van 'De Vrienden', de heer Michel De Brauwer, binnen. We praten over schrijver Herman De Vilder die (met Maurits Wijnants) zoveel over Hippolyte Boulenger heeft geschreven. Hij is zijn leerling geweest... op het College waar De Vilder dictie, geschiedenis en kunstgeschiedenis heeft gedoceerd. Duidelijk, docenten kunnen hun leerlingen inspireren!
Om 16.00 uur gaan de deuren van de Warandepoort op slot... gehaast lopen we langs de schilderijen. Vol overgave vertelt hij over de breuk tussen het realisme en het illuminisme. Ik kan navoelen dat hij weinig ruimte heeft voor iets anders. Hij is vol van de tentoonstelling, als curator ervan is het zìjn kindje.
Vermomd poseer ik naast Hippolyte en dan slenteren we naar buiten. Het is de hoogste tijd om onze auto elders te parkeren.
Bronnen
- Crépuscule. Op 26 maart 2022 van https://www.interglot.nl/woordenboek/fr/nl/vertaal/crépuscule
- V.z.w. De Vrienden van de school van Tervuren (2021). Catalogus Het pleinairisme in de 19e eeuw. Melijn Nr. 3 juli, augustus, september 2021. Brussel: Thierry Dubois.
---> 329 DE KRACHT VAN EEN DWALEND OOG - Wonderbaarlijk Knap en Mooi