242 JAN VAN EYCK

EEN SCHILDERIJ MET EEN BOODSCHAP

Thea-Warrior

 

Terwijl ik het schilderij 'De Madonna van kanselier Rolin' van Jan van Eyck bekijk, kan ik de versleuteling van het energielijnenpatroon van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal erin niet over het hoofd zien. De kracht ervan is zwakker; alsof Jan van Eyck de energielijnen niet zelf heeft ervaren maar gebruik heeft gemaakt van een aangereikte tekening. Wederom komt de vraag omhoog of Robert Campin een verzoek om een schilderij niet heeft gehonoreerd; mogelijk van de kanselier. Het proces is namelijk tè gezocht, er moet een 'goede' reden voor zijn. Kwetsen van de kanselier kan een goede reden zijn. In 1431 is Robert Campin ouder dan 50 jaar, misschien kampt hij met ziekte, mogelijk is zijn atelier al overspoeld met opdrachten en kan er geen groot werkstuk meer bij, èn Bisschop Jean de Thoisy heeft nog de jurisdictie in Doornik. Nicolas Rolin kan de oude bisschop voor zijn kar hebben gespannen en aldus Robert Campin het proces van 1432 hebben aangedaan, immers het kàn bijzonder gevaarlijk zijn heel hoge heren iets te weigeren.

 

In zijn dendrochronologisch rapport schrijft Peter Klein (1983) dat het schilderij van de Heilige Lucas met de Madonna van Rogier van der Weyden 138 bij 111 centimeter meet. Als ik de statuten van het schildersgilde volg, hebben de gildedeken en de juryleden deze afmetingen vooraf als criterium bepaald. Het is een schilderij van behoorlijke omvang als het werkelijk in een vloek en een zucht door Rogier moet worden geschilderd omdat de datum 30 juli 1432 van de rechtszaak tegen Robert Campin al vaststaat. Het meesterwerkstuk moet af want als de te verwachten, negatieve, uitspraak wordt bewaarheid, kan Rogier het atelier daarna direct als vrijmeester voortzetten. 'De familie' en lopende opdrachten komen dan niet in gevaar.

In 1434-1435 krijgt Jan van Eyck de opdracht voor schilderij van kanselier Rolin met de Madonna te maken. Als het goed is, kan hij dit schilderij wat rustiger opzetten en uitvoeren. Volgens de gegevens van het Louvre in Parijs is het schilderij van de hand van Jan van Eyck 66 bij 62 centimeter, heel wat kleiner dus dan dat van Rogier van der Weyden.

 

Met Maria is iets bijzonders aan de hand. Haar hoofd bevindt zich op gelijke hoogte met dat van Nicolas Rolin, dus niet lager. Vaak wordt ze lagerzittend afgebeeld om haar nederigheid - een geambieerde eigenschap voor een christelijke vrouw - aan te tonen. Haar ogen slaat ze zedig neer, maar dit lijkt tevens een manier om iemand - hier de kanselier - af te houden.

Jan van Eyck lijkt meer afweer in zijn schilderij uit te beelden: de linkervoorkant van Maria's mantel gaat beschermend ver naar haar rechterzijde. De door de engel gedragen kroon boven haar hoofd verbeeldt dat Maria de Koningin van de Hemel is. Haar zithouding met Jezus is die van de Zetel der Wijsheid; ze toont Jezus aan het publiek, specifiek aan de kanselier.

Nicolas Rolin kijkt langs hen heen, dit is geen onvriendelijkheid; het betekent dat hij hen niet in het echt maar in een visioen ziet. Rechtop zittend heeft Maria zo te zien abnormaal lange bovenbenen. Jezus zit niet op haar knieschijf, maar wel extreem ver naar voren op haar rechterbovenbeen. Normaler zou zijn dat zijn rug nog wat fysiek contact met zijn moeder maakt. Ik vind het geen vriendelijk beeld; Jezus zit bijna als een schild voor Maria. Hij zegent kanselier Rolin echter wel. 

 

Bijna centraal staan ook in dit schilderij twee personen in de binnentuin bij de kantelen. Wie het zijn!? De man met rode kaproen en stok is meester Robert Campin. De tweede, wat kleinere, voorovergebogen man met zwarte kaproen is Rogier van der Weyden. Wat doet Rogier? Staart hij naar een boot in het Scheldewater dat onder hem doorglijdt of is hij misselijk? 

Maria's gewaad en kroon zijn opvallend versierd met edelstenen en parels. Is dit een hint naar de aardse rijkdom die Nicolas Rolin de afgelopen decennia al heeft vergaard? De glazen wereldbol die Jezus als 'Redder van de Wereld' in zijn rechterhand draagt, wordt bekroond met een gelijkarmig kruis, een schitterend sieraad. De Achtster van de energielijnen hoort natuurlijk op de plek waar dit kruis uit de Aarde oprijst! 

 

Volgens het wereldwijde web is de hier ongeveer zestigjarige Nicolas Rolin (ca. 1376 - 18 januari 1462) een rijk man; van zijn vader heeft hij veel land in het Bourgondisch wijngebied georven. Hij is niet van adel, zijn derde vrouw echter wel. Uit zijn tweede huwelijk heeft hij vier kinderen, uit zijn derde huwelijk drie en volgens het wereldwijde web nog vijf kinderen buiten het huwelijk. Rolin is een carrièreman, advocaat van hertog Jan zonder Vrees, zijn hoofdadviseur en zijn ambassadeur in Parijs. Op 3 december 1422 volgt Nicolas Rolin bisschop Jean de Thoisy op als kanselier van hertog Philips de Goede. Op het web wordt hij de hoofdarchitect van de successen van deze monarch genoemd.

Adellijke kroniekschrijvers, waarschijnlijk afgunstig en jaloers, schrijven nogal negatief over kanselier Rolin; te veel aandacht voor de oogst op aarde en te weinig rekening houdend met het geestelijke en de eindigheid van het leven. Laura Gelfland (2009) is wat milder en ziet hem als iemand die streeft naar eeuwige zaligheid en tegelijkertijd naar status in de hoofse wereld waarin het bloed - de afstamming - op veel manieren dikker is dan het goud. Hoe dan ook, het schilderij met de Madonna dat Jan van Eyck voor hem schildert, is bedoeld voor de familiekapel in de Église Notre-Dame du Châstel in Autun, waar de kanselier in 1462 is begraven. Op dit moment mag het Louvre in Parijs zich in de handen knijpen, want zij kunnen dit unieke schilderwerk nu aan de wereld tonen.

 

Jan van Eyck (ca.1390 - 9 juli 1441) heeft absoluut kennis van de flora. Op zich kan ik veel bloemen bij naam noemen, maar voor de specifieke betekenis raadpleeg ik voor alle zekerheid de christelijke plantensymboliek op het web. In de omsloten binnentuin, die staat voor de maagdelijkheid van Maria, staan aan haar kant witte lelies (zuiverheid), rode rozen (koningin der bloemen) en madeliefjes (onvergankelijkheid en eeuwige liefde). Vooraan staat volgens mij een lage cameliastruik (schoonheid). De schilder maakt duidelijke onderscheid; aan de kant van kanselier Rolin staan blauwe irissen of zwaardlelies die de Smarten van Maria symboliseren. Hyssop groeit er eveneens. Daarover wordt in de bijbel in Psalmen 51:9 gesproken: "Ontzondig mij met hyssop, en ik zal rein zijn; was mij, en ik zal witter zijn dan sneeuw."

 

Faunakennis heeft Jan van Eyck ook, waarschijnlijk bezit hij een Bestiarium. De dieren aan de kant van de kanselier zijn een verhaal apart. Het wereldwijde web - volkoomen.nl - onthult veel: eerst de stenen hazenkoppen op het voetstuk van de pilaar. Een persoon wordt een hazenkop genoemd als hij zeer bang is en niet (openlijk) tegen zijn eigen vijand durft op te staan. De aanwezige pauwen zijn logisch, want 'Zo trots als een pauw'. De sierlijke pauw staat tevens voor karaktertrekken als hoogmoed, ijdelheid, heerszucht en vervuld zijn van eigenwaan. Zonder enige aannemelijke reden kan de pauw zwakkere dieren aanvallen en met verraderlijke boosheid mishandelen. In meer positieve zin staat de pauw voor voornaamheid, macht en aanzien. De twee scharrelende eksters zijn de spreekwoordelijke goud- en zilverdieven; ekster plunderen andermans nesten en moorden het hele jaar door. Maar naast dat het kletskousen zijn, zijn ze trouw.

 

De kapitelen boven het hoofd van Nicolas Rolin tonen allerlei menselijke ondeugden. Als ik goed kijk, wordt een man naakt door een geestelijke door de straten gejaagd en geslagen (of gegeseld); een man lijkt op de nek van een vrouw te zitten; een ander klieft het hoofd van iemand met een zwaard, en een slapende man lijkt beroofd te worden. In elk geval wordt zijn hemd gelicht zodat zijn hele zaakje aan het zonlicht - en het publiek - wordt prijsgegeven. Er is nog meer te zien. Kortom met dit schilderij schetst Jan van Eyck geen erg positief beeld van de kanselier van Bourgondië.