231 DE HEILIGE LUCAS SCHILDERT DE MADONNA - DEEL 3

WIE, O WIE?

Thea-Warrior

Het is de vraag of Rogier van der Weyden de figuren van Maria en de Heilige Lucas heeft afgebeeld naar levende personen. Zo ja, wie hebben er dan 'model' gestaan?

Op het wereldwijde web zwerven een paar prachtige portretten van mannen uit de buurt van Rogier. Beide mannen dragen een rode kaproen. Het ene portret is van Jan van Eyck, want dat staat - met als datum 14 oktober 1433 - vermeld op de bodem van het frame. Deskundigen vermoeden dat het een zelfportret is. Het is een man met een behoorlijk strenge, vorsende blik. Met zijn vrij lange, rechte neus heeft hij wel wat weg van de Heilige Lucas op het schilderij van Rogier van der Weyden.

Het andere portret wordt toegeschreven aan Robert Campin. Voor deskundigen is de identiteit van de man op dit portret onbekend en blijkbaar vraagt niemand zich hier af of het een zelfportret van Campin is. De gezichtsuitdrukking van de geportretteerde is vrij triest en zeker wat vermoeid. Aangezien ik na wat dubben tot de conclusie kom dat het gezicht van de Heilige Lucas een afbeelding is van deze man denk ik dat het een zelfportret is van Robert Campin. Het lijkt erop dat de drie schilders in dezelfde tijd (rond 1433!) met portretten van zichzelf (of hun naasten) in de weer zijn geweest. 

Waarom kies ik ervoor Campin als model voor de Heilige Lucas te zien? Meerdere redenen. Allereerst lof van Rogier van der Weyden in zijn meesterwerkstuk voor zijn leermeester. Verder lijken in het schilderij 'De Heilige Lucas schildert de Madonna' meer verwijzingen naar Campin en zijn persoonlijke situatie te zitten, maar daar kom ik nog op. De fysieke overeenkomsten zijn groot. Het is niet enkel de wat trieste uitdrukking die ik bij de Heilige Lucas ook waarneem. Het wat losse vel bij de onderkaak, de vorm van neus en mond, de bruine tint van de ogen en vooral de tamelijk lange groef vanaf de neusvleugel naar de mondhoek komt overeen. Vreemd, ik zou bijna medelijden met deze man krijgen. Als ik de leeftijd van Campin in acht neem, past het ook; in 1433 is hij rond de 55 jaar. Bij die leeftijd passen de wat hangende onderkin en wangen. Op het schilderij van de Heilige Lucas lijkt de onderkin me ietwat geflatteerd weergegeven.

De uitdrukking van de Heilige Lucas in het schilderij is behalve vermoeid en wat triest wat mij betreft enorm raak uitgebeeld; hij kijkt langs Maria heen, staart in de verte, bijna in trance, alsof hij het visioen waarneemt dat hij van de Madonna heeft. 

Op het wereldwijde web zwerven ook prachtige portretten van vrouwen uit de buurt van Rogier van der Weyden. Vrouwen met ingewikkeld geconstrueerde mutsen: kappen uit meerdere lagen linnen met kunstig gevouwen vleugels. Met gouden spelden is het geheel vastgezet. Rogier heeft het ene portret geschilderd. Deskundigen nemen aan dat de vrouw zijn echtgenote Ysabiel Goffaert voorstelt. Het andere portret wordt toegeschreven aan Robert Campin. Is het een en dezelfde vrouw? Ik twijfel; ze lijken op elkaar, maar de neuspunt in het portret van Campin wipt net iets meer en haar neusrug is net wat scherper. Als ik moet kiezen dan heeft Rogier - gelet op de kin, mond en rechte neus die zo fijntjes overgaat in haar wenkbrauwbogen - Maria afgebeeld naar het uiterlijk van zijn echtgenote. Persoonlijk vind ik 'deze Ysabiel Goffaert' een eersteklas schoonheid.

Dan is er nog Jezus! Heeft Rogier het kindje Jezus naar een concreet levend mens geschilderd? Waarschijnlijk wel, de armpjes en beentjes van de baby zijn immers - sorry dat ik het zeg - nogal aan de stakerige kant. Het is geen blozende bolle baby, maar goedlachs is het kindje zeker. Al met al lijkt het me dat de afbeelding is vormgegeven naar een daadwerkelijk levend kind.

Met 1 augustus 1432, de datum van het vrijmeesterschap van Rogier, in gedachten kan het de oudste zoon Cornille/ Cornelis van het echtpaar De le Pasture-Goffaert zijn. Hij is geboren rond 1927. Het kindje Jezus kan ook geschilderd zijn naar hun dochter Marguerite/ Margaretha die rond 1432 is geboren. Op een schilderij is een piemeltje immers eenvoudig toe te voegen.

Het is niet bekend voor wie het schilderij van de Heilige Lucas en de Madonna is geschilderd. Het lijkt me dat voor een meesterwerkstuk een gewone opdracht van derden kan worden opgepakt. Op het wereldwijde web zweven gedachten dat het schilderij mogelijk voor het Sint-Lucasgilde in Brussel is geschilderd. Dit kan zo zijn, op zich vind ik het dan wel een beetje vreemd dat Rogier de energielijnen uit de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal van Doornik in dit schilderij heeft verwerkt, maar misschien betreft het verwerken van deze lijnen enkel de vormkant; de compositie. En misschien is het schilderij wel een opdracht van het Sint-Lucasgilde van Doornik. Hoe het ooit vanuit Europa over de Atlantische Oceaan in Boston is terechtgekomen? Geen idee!

De gebouwen op het schilderij kan ik niet herleiden op gebouwen in Tournai/ Doornik. Rechtsboven in het schilderij wordt een kerk- of kloostergebouw geblokt door de muur. Met zijn bakstenen muren lijkt dit gebouw in de verste verte niet op de Kathedraal van Tournai/ Doornik. Ik heb gedacht aan het Bisschoppelijk Paleis, maar kan daar onvoldoende argumenten voor vinden. Het gebouw aan de linkerkant lijkt een uitkijktoren. De houtbouw aan de zijkant biedt zicht over de rivier heen. Gaat de rivier - mogelijk wel de Schelde - onder de ruimte door waarin Maria, Jezus en Lucas zich bevinden? Of buigt de rivier voor dit gebouw af? Beide situaties kunnen; in het oude Doornik hebben aftakkingen van de Schelde geslingerd waarbij gebouwen uitzicht hadden over toestromend en afbuigend water. In elk geval bevindt het inpandig balkon van het gezelschap zich op een verdieping. Ik denk de eerste, maar een tweede verdieping is mogelijk. Heel uniek is de ommuurde binnentuin, want deze bevindt zich ook op de genoemde verdieping. Het geheel geeft wel een idee van de bouwkunst in de eerste helft van de vijftiende eeuw. En dan nog die twee schitterende pilaren...