93 DE OOSTELIJKE CONCHA - DEEL 4

HEILIG HEILIG HEILIG

Thea-Warrior

 

De hele weg gaan, het klinkt eenvoudig, maar vergt discipline. Ik weet min of meer waar ik naartoe wandel, en toch weet ik vandaag nauwelijks wat ik morgen zal schrijven. Geen idee dat de concha's zo uitgebreid aan bod zouden komen. Ik tref hen op mijn pad en het enige dat past, is toelichting geven. Al gaat het langzaam, toch gewoon verdergaan.

 

In een rode zon hoog boven Christus' hoofd Alpha en Omega - de Eerste en de Laatste. Volgens het wereldwijde web symboliseert deze uitdrukking Gods Almacht.

Onder de Zonneschijf houden vijf  schone Engelen een spreukband vast: Sanctus, Sanctus, Sanctus, Dominus Deus Sabaoth, Pleni sunt (Coeli et Terra Gloria Tua. Hosanna in Excelsis). Het zijn Wezens van het Licht die minder ver in de materie zijn ingedaald dan mensen. Volgens Ron Van Valkenberg (2001) verzorgen deze Engelen het contact tussen God en de mens, en tussen de mensen en de Engelen van hogere sferen.

 

Hoe vaak heb ik dit Sanctus als kind gezongen? Vele malen; eenmaal op de Lagere School (1961) is het normaal om elke zondag naar de Heilige Mis te gaan. In de voorafgaande jaren ga ik ook al vaak mee.

Na de overgang naar de tweede klas ben ik de resterende Lagere Schooltijd elke ochtend in de kerkbanken aanwezing. In 1963 verandert er veel, mijn moeder praat er opgewonden over: "In Rome wordt een concilie gehouden."

Ze is reuzentrots op Paus Johannes de XXIIIe die moderniseringen in de kerk doorvoert: het Gregoriaans wordt afgeschaft, de mis mag in de eigen taal gezongen worden.

Ik vind het niks... mijn moeder: "Dan kunnen de mensen het beter volgen, beter begrijpen."

Ik vind het nog steeds niks; in mijn misboek staat aan de ene kant de Gregoriaanse tekst en aan de andere kant de vertaling. Wat is het probleem?

 

De kerk stelt dat aan pauselijke besluiten niet te tornen valt. Slecht verteerbaar voor me; het is alsof de stelligheid me degradeert. Besluiten zijn vast bewust genomen, en nu denk ik: 'Wie weet hoe geïnspireerd!?' 

Wie weet is raad gevraagd aan de Engelen. Daarnaast is het kader van de tijd belangrijk om tot acceptatie, juist begrip en inzicht te komen. Ondanks de ingezette modernisering is in Nederland de rooms-katholieke kerk vergaand leeggestroomd. Op de een of andere manier slaat de vertaling van de spiritualiteit nauwelijks meer aan. Hoe gaat de ontstane, destijds geschapen, ruimte ingevuld worden? Waarvoor gaat die ruimte dienen? Niks gebeurt zomaar: Heilig, Heilig, Heilig, de Heer de God der Hemelse Machten. Vol zijn (Hemel en Aarde van uw Heerlijkheid, Hosanna in den Hoge).

Vanzelfsprekend zit de vertaling in mijn hoofd; honderden malen uitgesproken, want na 1963 wordt in de Sint-Mattheuskerk in Eibergen Nederlands de voertaal, ook voor de gezangen, maar... ... ... ik check het wereldwijde web en ontdek dat het Gregoriaans zingen helemaal niet is afgeschaft. Europa heeft met het Latijn nog wel degelijk een basale gezamenlijke taal. Ietwat sluimerend, maar toch. Sinds 1963 heb ik er naast gezeten, verblind door de uitvoering in de praktijk.

 

Op het Tweede Vaticaanse Concilie is besloten (de constitutie Sacrosanctum Concilium van 4 december 1963)  dat de liturgie zowel in de volkstaal als in het Latijn gevierd mag worden. In mijn misboek staan Nederlands en Latijn naast elkaar, en al is het geen voorschrift meer, de gezangen mogen nog in het Latijn gezongen worden. Epistels, evangelies en preken zijn altijd al in de landstaal geweest, het duizelt me.

Het wereldwijde web vertelt me dat het Sanctus eigenlijk uit twee delen bestaat. Het eerste deel gebaseerd op een visioen van profeet Jesaja (in het Oude Testament, Jesaja hoofdstuk 6), en het tweede deel is het Benedictus van Mattheus (in het Nieuwe Testament, Matheus 21:9 - de intocht van Jezus in Jeruzalem). 

Inderdaad met de woorden 'Benedictus, qui venit in Nomine Domini - Hosanna in Excelsis' ofwel 'Gezegend Hij die komt in de Naam des Heren - Hosanna in den Hoge' sluit de tekst van het Sanctus als vast misgezang af. Hoe heb ik dit kunnen vergeten? Waar gaat dat Visioen van Jesaja over?

 

In hoofdstuk 6 vertelt Jesaja dat hij de Heer ziet op een hoge, verheven troon. De zomen van God (Engelen?) vullen de Tempel. Boven God's Hoofd roepen Serafijnen. Elke Serafijn heeft zes vleugels: met twee vleugels bedekt ieder het eigen aangezicht, met twee de eigen voeten en met twee vliegen ze. De Serafijnen roepen "Heilig, heilig, heilig is de Heer van de Heerscharen. De gehele Aarde is vol van zijn Heerlijkheid."

De Serafijnen roepen zo luid dat de posten van de dorpels bewegen en het hele huis gevuld wordt met rook. Jesaja denkt dat hij, als man met onreine lippen en behorend tot een volk met onreine lippen (ze spreken waarschijnlijk onreine woorden ofwel onwaarheden), zal vergaan nu hij de Koning heeft gezien.

Maar een Serafijn neemt met een tang een kool van een altaar, neemt deze gloeiende kool in de hand en raakt de mond van Jesaja aan, waarop de Serafijn meldt dat de misdaad van Jesaja is geweken en dat zijn zonden verzoend zijn.

 

Dan vraagt God wie Hij zal zenden om voor Hen heen te gaan en Jesaja biedt zich aan, waarop God zegt: "Ga heen, en zeg tot het volk: Horenden horen, maar verstaan niet, en Zienden zien, maar merken (de Waarheid) niet op. Laat de harten van het volk vet worden, hun oren zwaar en sluit hun ogen, opdat ze niet zien, horen of met hun hart opmerken, zodat ze zich niet bekeren en Hij hen geneest."

Jesaja vraagt hoelang dit gaat duren en het antwoord van God luidt dat pas na een enorme verwoesting, gevolgd door gruwelijke eenzaamheid, waarbij slechts eentiende deel van de mensheid de ellende overleeft het heilige zaad hen zal steunen.

Die 'Hij' wie is dat? Jezus? En dat 'heilige zaad' is dat de Wijsheid van God? En is de mensheid zo hardleers!? Ik hou me maar vast aan het gegeven dat de belofte uiteindelijke positief uitpakt. Het tweede deel van het Sanctus dat de intocht van Jezus in Jeruzalem betreft, is ook al zoiets. Het ene moment staan mensen met palmtakken te zwaaien en roepen ze 'Hosanna', enkele dagen later roept de massa: 'Kruisig hem.' Misschien duurt het nog even voordat mensen doorhebben voor welke individuele acties ze persoonlijk verantwoordelijk zijn. 

 

Ik ben er een beetje stil van; denk ik even te vertellen over een verticale energielijn, over een Portaal tussen Hemel en Aarde in de Abdijkerk van Rolduc, kom ik hierin terecht. Het grijpt me aan... dat 'zien en niet zien, dat horen en niet horen, dat met het hart waarnemen en niet opmerken'.

De 'Heilig-Heilig-Heilig' roepende Serafijnen staan vooraan: het meest dicht nabij God. Ron van Valkenberg (2001) vertelt dat hun naam van het Hebreeuwse 'Saraph' is afgeleid. Van: 'brandend'. De Vurigen of Brandenden bewaken God's Troon en representeren licht, liefde en zuiverheid. Hun zang symboliseert de oerklank van het universum, en bij het begin van de Schepping zijn ze reeds actief.

Annelies Hoornik (2020) stelt dat Serafijnen zo immens helder zijn dat je als je rechtstreeks naar hen zou kijken, je onmiddellijk zou kunnen verbranden. Serafijnen brengen ons-mensen pure passie en vurige kracht om ons te helpen te stralen en in onze kracht te staan. Ze brengen kennis over de eenheid van ons met ons spirituele zelf, met onze ziel. Volgens Ron vragen ze ons-mensen ons innerlijke licht te laten stralen en ons voor andere mensen in te zetten. Hm, ik denk ons voor vele andere wezens in te zetten.

 

Terug naar het Sanctus. In de liturgie wordt het Sanctus voorafgegaan door een inleiding: de Praefatio.  

Een plechtige lofbede waarin de voorganger God de Vader verheerlijkt en dankt voor alles wat Hij voor de mensheid heeft gedaan. Ben blij verrast als ik dit lees; de waardering, die zo noodzakelijk lijkt te zijn voor het op gang houden van de stroom, is in de liturgie in elk geval aanwezig. 

Grappig dat de tekst op de spreukband afgebroken wordt na 'Pleni sunt'; op de een of andere manier krijgt 'Hemel en Aarde' in 'Vol zijn Hemel en Aarde van uw Heerlijkheid' hierdoor meer nadruk. In mij ontwikkelt zich een diep ontzag voor de ideeën, keuzen en ontwerpen van directeur Reinier Corten van Rolduc en kerkschilder en domheer Matthias Goebbels.