MEER DAN TWEE MILLENNIA BLOOTGELEGD
Thea-Warrior
Mooi, dat Hotel Derlon bovenop een opgraving is gebouwd en dat de vondsten in de kelder bewaard en toegankelijk zijn. Nog mooier vind ik dat Hotel Derlon zich, in dit Stokstraatkwartier, noordelijk van de Onze Lieve Vrouwebasiliek in hetzelfde 'huizenblok' bevindt.
Natuurlijk gebruiken we iets meer dan een kop koffie: onze lunch in de ambiance van Brasserie Louis is uitstekend.
Daarna duiken we de Museumkelder in. Door 'een bres' in een brede fortmuur gaan we richting het oosten, richting de Maas. Blijkbaar zijn we door de westelijke vestingmuur uit 333 naar binnengegaan.
Oh gezellig, hotelgasten mogen rond de opgraving ontbijten.
Ik begin infoborden te lezen, en ren fluks de trap weer op.
"Nee, er is geen boekje over de opgravingen."
Dan maar veel fotograferen, al zal ik me daarvoor in gekke bochten moeten wringen.
Ruim 2000 jaar historie ligt te kijk aan onze voeten. De geslaagde integratie van heden en verleden is een gevolg van de succesvolle samenwerking tussen Hotel Derlon en de Gemeente Maastricht. Succesvol samenwerken... Maastrichtenaren lijken er patent op te hebben. In 1983, voordat op deze hoek van het Onze Lieve Vrouweplein en de Plankstraat een nieuw hotel wordt gebouwd, kunnen archeologen hier intensief, subtiel en grondig de boel afgraven. Door restanten van bouwsels, brand en afval is het straatniveau in de tijd omhooggegaan, waardoor de huidige Plankstraat zo'n vier meter hoger ligt dan de keldervloer.
Links en rechts spreekt verluchte informatie van kennis van zaken. Opgravingsfoto's compenseren meer dan voldoende het feit dat niet alles van heel dichtbij te bekijken is. De verduidelijkende vogelperspectieven van de hand van tekenaars van het Centre Céramique bieden genoeg stof om bij weg te dromen.
Een cruciale rol voor het ontstaan van Maastricht blijkt te zijn weggelegd voor de rivier de Jeker uit Tongeren. Vanuit het hoogland brengt de Jeker zoveel zand in zijn delta èn in de Maas dat er ver voor onze jaartelling reeds een doorwaadbare plaats in Moeder Maas ontstaat. Zeker op momenten waarop die brede regenrivier laag staat. Aangezien het verkeer van mensen, paarden en karren hier de Maas oversteekt, ontstaan er in het omringende land wegen. Logisch dat op deze plek uiteindelijk een brug wordt gebouwd. Links en rechts op de oevers zijn dan zeker al heiligdommen aanwezig, immers bij zo'n machtige rivier wil iemand wel een offer brengen voor een veilige oversteek, voor een behouden thuiskomst of gewoon uit dankbaarheid voor een reeds geslaagde overtocht.
Zo'n meter dieper dan de keldervloer is het Maaskeienstraatje uit de 1e eeuw voor Christus zichtbaar. Een foto van die straat intrigeert me. Hier hebben Kelten gelopen, wellicht Eburonen. Hebben zij hier een offerplaats gehad? Heeft hier hun Heilige Boom gestaan? Ik ben overtuigd... het weggetje loopt richting zuidwest; richting de huidige Onze Lieve Vrouwebasiliek.
Natuurlijk gaat de ontwikkeling in de tijd verder: de Romeinse weg van Keulen via Heerlen naar Tongeren steekt hier de Maas over. De loop van deze weg komt min of meer overeen met de loop van de huidige Eksterstraat en Plankstraat. Eenmaal de Maas vanuit oost naar west goed over slaat deze weg rechtsaf. In het jaar 100 wordt aan de linkerkant van de weg, net voor die afslag naar rechts, een ommuurd Romeins heiligdom gebouwd. Mogelijk een vernieuwing van een heidens heiligdom.
Binnen de ommuring ligt de tempel aan de zuidkant. Richting de noordhoek van Jeker en Maas. Het tempelplein ligt binnen de ommuring voor de tempel. Op dit plein worden de gebruikelijke altaren, beelden en godenpijlers opgericht. Er prijkt een kolossale pijler met bovenop de god Jupiter. Restanten van pijler en Jupiter zijn te bewonderen. Het huidige standbeeld met Jupiter op het Onze Lieve Vrouweplein vormt een passend eerbetoon.
In de noordmuur bevindt zich aan de weg een prachtig versierde toegangspoort. In de Museumkelder staan de boogstenen daarvan stoer opgesteld. Net buiten die poort is voor dorstige reizigers en de locale bevolking een waterput geslagen, en nog voor het jaar 200 krijgt het hele complex een chique roze mortelvloer.
Maar zoals dat gaat in de historie, krijgt dit ommuurde heiligdom niet het eeuwige leven. Rond 270 maken binnenvallende Franken zich schuldig aan de verwoesting ervan. In 333 wordt een en ander genivelleerd en bouwen Romeinen op deze plek een militaire vesting die van noord naar zuid beduidend langer is. De tempel schijnt op haar eigen plek herbouwd te zijn. Ter hoogte van de brug over de Maas wordt een brede toegangspoort gebouwd en de vestingmuren strekken zich zowel links als rechts van deze poort langs de Maas uit.
Een plattegrond laat zien dat de Romeinse weg (zeg: Eksterstraat en Plankstraat) de vesting doormidden deelt. Evenwijdig aan de Maas is de vesting 170 meter lang en dwars op de Maas 90 meter breed. De ommuring is 1,5 meter dik, kent tien ronde torens en twee poorten met rechthoekig grondvlak. Aan de veldzijde wordt een gracht gegraven van 9 meter breed.
Alom is bekend dat de Romeinse soldaten de lage landen verlaten. Hierdoor kan tussen 350 en 600 de provinciaal-Romeinse bevolking in de vesting wonen. Volgens de deskundigen van het Centre Céramique heet de nederzetting aan het eind van de 6e eeuw 'ad Treiectinsem'. Aan hen de eer die eerste naamsvermelding 'aan de doorwaadbare plek' te hebben getraceerd.
Ergens in de periode tussen 350 en 600 verrijst op de plek van de tempel een kerk. In de loop der eeuwen ontwikkelt die kerk zich, als het goed is, tot de huidige Onze Lieve Vrouwebasiliek. Mogelijk heeft bisschop Sint-Servaas in de vierde of vijfde eeuw in die kerk of kathedraal gepreekt. De tijd doet haar werk gestaag: na 800 of zelfs na 900 wordt de vesting ontmanteld. Het is opvallend rustig in de Museumkelder, andere bezoekers zijn net weggegaan... zal ik even wichelen?
Bronnen
- Centre Céramique. Op 12 september 2025 van centreceramique.nl
- Maastricht Museum. Op 12 september 2025 van maastrichtmuseum.nl
---> 377 ÉÉN LIJN : DE STERRE-DER-ZEE - Vrolijke Wichelwoede