339 EEN VASTBERADEN MIA

VERFIJND EN BEKOORLIJK

Thea-Warrior

 

Soms is informatie verrassend. Natuurlijk probeer ik al een ettelijke jaren meer te weten te komen van Mia en haar leven. Al die jaren gedacht dat Lederer haar meisjesnaam is, maar dit blijkt niet juist te zijn. Op 19 mei 2022 ontdek ik op het web dat in het satirische tijdschrift 'der Insulaner' van 29 oktober 1948 een artikel over Mia staat. Ik bestel het tijdschrift en moet natuurlijk enkele dagen wachten voordat het bij mij op tafel beland. Dan lees ik dat Mia getrouwd is met een fotograaf, dat zij een kind hebben en er wordt gerept over vader Wenzel. Verbouwereerd stel ik vast dat haar meisjesnaam dus Mia Wenzel is en dat ze, wat destijds volkomen vanzelfsprekend is, bij haar huwelijk de naam Lederer van haar man heeft aangenomen. Onder zijn naam wordt ze als kunstenares bekend. Eigenlijk heel logisch, toch een verrassing na tien jaar vorsen op het web.

 

'Insulaner' betekent overigens 'Eilanders of Eilandbewoners'. De titel van het tijdschrift verwijst naar de leefomstandigheden waarin de Berlijners, dus ook Mia, na de Tweede Wereldoorlog in Berlijn mogen leven en werken. Even een toelichting: eind april, begin mei 1945 heeft het Rode Leger Berlijn veroverd en in juli 1945 wordt de hoofdstad - net als de rest van Duitsland - in vier bezettingszones opgedeeld: Russisch, Brits, Amerikaans en Frans. De westelijk-geallieerde sectoren van Berlijn vormen een eiland binnen de grote Russische sector in het Duitse land.  

In juli 1945 is de Berliner Rundfunk, de omroep van Berlijn, reeds onder controle van de Sovjet-Unie. Zij weigeren de andere geallieerden zendtijd. Reagerend op deze Russische onwil beginnen de Amerikanen in februari 1946 in hun sector met een eigen draadomroep: de DIAS; de Drahtfunks im Amerikanischen Sektor. In juli 1946 functioneert deze tevens in de Britse sector. In september 1946 zenden ze draadloos uit. DIAS verandert in RIAS: Rundfunk im Amerikanischen Sektor.

 

Het web onthult dat tot juni 1948 in heel Duitsland de bijna waardeloze rijksmark de gemeenschappelijke valuta vormt. Ondertussen tiert de zwarte markt welig. Duitsland. Om hieraan een eind te maken en omdat naar hun zeggen met de Sovjets niet samen te werken valt, introduceren de Westerse geallieerden in genoemde maand de Deutsche Mark.

Stalin stelt dat de introductie van de westelijke mark in strijd is met de gezamenlijke afspraken en de Sovjets grijpen de muntactie aan om de toegangswegen naar West-Berlijn te blokkeren. De Blokkade van Berlijn is een feit. West-Berlijn is een eiland in een Rode Zee geworden. Om dit probleem op te lossen, stellen de westelijke geallieerden een luchtbrug in: dag en nacht landend op het vliegveld Berlin-Tempelhof voeren vliegtuigen alle goederen voor de stad aan. Ik probeer me de herrie van die enorme vrachtvliegtuigen voor te stellen... zou ik erdoorheen slapen? Hm, als je maar moe genoeg bent!

 

Om de Berlijners op te monteren stelt uitgever Günther Neumann voor de RIAS een cabaretprogramma samen: Der Club der Insulaner. Op kerstavond 1948 wordt het programma uitgezonden. Eerlijk gezegd is het ook reclame voor zijn tijdschrift 'der Insulaner', dat sinds september 1948 elke veertien dagen verschijnt. Onverwacht krijgt het programma een vervolg, want het is een prima middel om het uithoudings- en doorzettingsvermogen van de Berlijners tijdens 'De Blokkade' op te peppen.

Op 12 mei 1949 heffen de Russen de Blokkade van Berlijn op en via een 170 kilometer lange autoweg is West-Berlijn - als een schiereiland in Oost-Duitsland - weer bereikbaar. Het web (Die Insulaner - Günther Neumann Stiftung) weet te vertellen dat het radioprogramma 'Die Insulaner' nog zo'n twintig jaar een onderhoudend hoogtepunt in de programmering van de RIAS blijft... zowel voor west als oost!

 

De medewerkers die door de media aangetrokken worden, moeten natuurlijk zo min mogelijk met het nationaal-socialisme te maken hebben gehad. Mia Lederer behoort blijkbaar bij de nauwelijks besmette groep. Degene die in 'der Insulaner' over Mia Lederer schrijft, flirt aardig met haar. Ze woont vier (vermoeiende) trappen hoog, zoals bijna alle tekenaars. Haar stijl van tekenen doet bekoorlijk en frans aan: 'Tekenaars zien er meestal net zo uit... zoals ze tekenen.'

De jonge vrouwen die Mia tekent doen stralend licht aan, zonder lichte vrouwen (losbollige stoeipoezen) te zijn. Ondanks alle naaktheid schijnen ze kuis te zijn, al vermoedt de anonieme interviewer dat deze zoete onschuld het toch vuistdik achter de ongerepte oren zou kunnen hebben: 'Dit is kunst, kleinkunst.' 

Blijkbaar maakt Mia haar tekeningen op klein formaat papier. Hm, waarschijnlijk is dit een consequentie van de oorlog, namelijk papierschaarste. De schrijver vertelt dat twee tekeningen bij elkaar nauwelijks de grootte van een identiteitskaart hebben: minder geschikt voor exposities, meer voor tijdschriften. Maar zegt de interviewer 'Als je hart hebt voor tijdseigen prenten hebben wij slechts een raad; als je dan toch je hart wilt weggeven, schenk het dan aan Mia!'

 

Ik geniet van Mia's tekeningen in 'der Insulaner'; de visuele illusies erin zijn bizar schoon. Twee ervan 'De jonge vrouw met de parasol' en ' De jonge vrouw met de stoel' licht ik bij deze hier op Levend Web toe. Er zitten dieren in: de kop van een gans, een muizensnoet (of andersom gezien de kop van een nijlpaard!), een merel met een mug in de snavel, maar ook een Deense dog. En ja, er zitten meer verborgen afbeeldingen in. Eigenlijk zijn het waanzinnig ambigue afbeeldingen. Heel mooi vind ik het gezicht en de nek in de zwarte pentekening op het groene papier; samen vormen ze ook een gezicht!

De voorpagina van deze editie van het tijdschrift bestaat trouwens uit een tekening van Gerhard Hauptmann, volgens het web gestorven in juni 1946. Op de prent verlaten de geallieerden Berlijn: de Russen voorop, daarachter de Fransen, Britten en Amerikanen. Een circusorkest doet hen uitgeleide. Het bord met 'Berlin dankt' doet me grijnzen, immers eerder een sarcastisch 'sodemieter-nu-maar-op' dan een dankjewel. In 1948 verbeeldt deze tekening loepzuiver de hartenwens van vele Berlijners in het door de geallieerden verdeelde Berlijn, maar zoals bekend zal het (en deels zeker terecht) nog decennia duren voordat deze wens werkelijkheid is.