239 DE ONGEWENSTE AFLOOP

GEDWONGEN DE HOOFDEN TE BUIGEN

Thea-Warrior

Van mij mogen twee musea zich in de handen knijpen. Allereerst het Museum of Fine Arts in Boston dat het originele schilderij van de Heilige Lucas en de Madonna van Rogier van der Weyden bezit. Daarnaast de National Gallery in Londen, want zij exposeren - volgens mij - het innige liefdespaar Robert Campin en Leurence Polette. 

Dendrochronologisch onderzoek door Peter Klein (1995) wijst uit dat de houten dragers van beide schilderijen uit een en dezelfde boom komen, en dat de diptiek tussen 1430 en 1435 is geschilderd. Over de maker(s) van de portretten heerst wat onzekerheid. Volgens mij heeft Robert Campin zijn geliefde Leurence geschilderd. Zij zit wat verstijfd en staart weg in de verte, is zeker niet blij, alsof ze overdonderd is door wat haar allemaal overkomt. De ring aan haar linkerwijsvinger bevindt zich pontificaal in beeld, het is de ring die hun innige band illustreert. Terwijl Robert Campin 'zijn' Leurence schildert, schildert Rogier van der Weyden het portret van haar levenspartner: Robert Campin. Op zijn beurt kijkt de leermeester verbouwereerd en wat triest. De portretten bieden troost in de zware tijden, immers ze horen bij elkaar. 

Hebben zij en hun medewerkers nog gehoopt op een milde afhandeling in de rechtbank? Ze komen bekocht uit; op 30 juli 1432 is, vanwege zijn te losse levensstijl, de verbanning van Robert Campin en de opheffing van het grootse atelier een feit. Er is geen ontkomen aan, de vrijmeesterschappen dienen te worden beklonken. Zoals bekend: op 1 augustus 1432 Rogier van der Weyden, op 2 augustus 1432 Willemet N. en wat later op 18 oktober 1432 - op de feestdag van de Heilige Lucas, de patroon van het schildersgilde - Jacques Daret.

Ik zie hoe de meesters van het gilde in het huis van de deken in Doornik bijeenkomen. Uiteraard worden de schilderijen van Rogier van der Weyden en Willemet N. als goed en uitstekend gemaakt beoordeeld. Eerst is de sfeer wat bedrukt vanwege de veroordeling van hun deken, maar al snel wordt er gegniffeld, sommige kaken kleuren rood. Natuurlijk herkennen de genodigden deken Robert Campin in de Heilige Lucas en Ysabiel Goffaert, de echtgenote van Rogier, in de Heilige Maria. Op zich is het vrij gewoon om bekende gezichten in schilderijen te verweven, maar toch... Rogier van der Weyden staat er stoïcijns bij, blij is hij allerminst. Later als bier en wijn rijkelijk hebben gevloeid, is de groep vrolijker; de gelederen sluiten zich. Welke aanwezigen weten dat Rogier het energielijnenpatroon van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal in zijn schilderij heeft verwerkt!?

Is er nu een openstaande rekening vereffend? Wrijft iemand zich in de handen? Volgens Champion en De Thoisy (1943) is bisschop Jean de Thoisy na 1429 niet meer in Doornik geweest. Hij is rond de 83 jaar oud als hij op 2 juni 1433 overlijdt en in Doornik in de Cathédrale Notre-Dame wordt begraven. Met de voor die tijd zo gezochte beschuldiging heeft de bischop beslist achter de schermen aan de touwtjes getrokken. Volgens een anonieme beschrijving (1734-44) op het wereldwijde web is 'de hooge Geregtsoefening over Doornik en het Doorniksche' pas in 1477 overgegaan van de Bisschoppen van Doornik naar de rechtsstaat Frankrijk.

Wie is Jean de Thoisy? Voordat hij op 17 november 1410 in Doornik wordt aangesteld als bisschop, heeft hij al een glanzende carrière achter de rug. Laat ik het wereldwijde web en Champion en De Thoisy (1943) volgen: Jean de Thoisy wordt geboren rond 1360 in de buurt van Autun in Frankrijk. Hij behaalt een licentiaat in het kerkelijk recht aan de universiteit van Parijs en mogelijk ook een licentiaat in het burgerlijk recht. Hij doet zijn werk voor enkele opeenvolgende hertogen van Bourgondië: Filips de Stoute, Jan zonder Vrees (Jan I) en Filips de Goede. Eerst als raadsheer daarna in 1396 als secretaris van kanselier Jean Canard, de bisschop van Atrecht. Onder diens leiding leert hij zich te bewegen in de politiek.

Hij bezet meerdere belangrijke posities en functie: deken van Laon, provisor van de Sorbonne, kanunnik in de Notre-Dame van Parijs en aartsdiaken van Atrecht. Na het overlijden van Jean Canard in 1407 neemt Jean De Thoisy diens functie van kanselier van Bourgondië over en wordt hij de gezant van Jan I in de Vlaamse gewesten. In 1409 is hij bisschop van Auxerre, in 1410 bisschop van Doornik, waar hij pas in 1413 resideert. 

In 1411 bezet hij een zetel in de hofraad van koning Karel VI de Waanzinnige van Frankrijk. In 1413 is hij onderhandelaar bij de Vrede van Pontoise en bij het Verdrag van Atrecht. Hij is getuige van de intriges van Jan I aan het Franse hof en moet, na diens moord op neef en rivaal Lodewijk I van Orléans, later aan Filips de Goede het slechte nieuws brengen van de moord op zijn vader. Op dat moment is Jean de Thoisy formeel en informeel de hoogste leider in het centrale bestuursapparaat van Bourgondië.

Terwijl de gevolgen van het Westers Schisma na 1417 nog floreren, ontvlamt na de moorden in Frankrijk de burgeroorlog tussen de Bourguignons en Armagnacs. Beide partijen willen zich wreken en vechten om het regentschap en de hoofdstad Parijs. De Honderdjarige Oorlog tussen Engeland en Frankrijk brandt opnieuw los, waardoor de bevolking van Frankrijk zwaar onder druk komt te staan om de belastingen op te brengen die de te voeren strijd moeten financieren.

Wat er in die tijd en onder die penibele omstandigheden met deken-schilder Robert Campin in Doornik geschied, heb ik reeds ruim voldoende uit de doeken gedaan. Bisschop Jean de Thoisy leidt de (kerkelijke) rechtbank in Doornik. Champion en De Thoisy (1943) doen uitgebreid verslag van al zijn bezittingen en van door hem vergaarde inkomsten. De bisschop is rijk, veel anderen leven er eveneens goed van, en toch heeft ook zijn laatste hemd geen zakken.

Wat mij betreft beschikt bisschop Jean de Thoisy over een groot beschermersinstinct en koestert hij zijn vijandsbeeld vurig.